“Cofnod hiraethus o ardal heb ei debyg”

Bydd ‘Y Bae’ gan Pete Jones yn Storiel tan ddiwedd y flwyddyn

Ar Goedd
gan Ar Goedd
BangorPete

Ganed yr arlunydd Pete Jones yn ardal Hirael ym Mangor, ac mae wedi awgrymu bod elfennau hunangofiannol yn perthyn i’w arddangosfa ddiweddaraf “Y Bae”, arddangosfa y mae’n ei galw’n “archwiliad o’r ardal y cefais fy magu ynddi.”

 

Mae ardal Hirael ym Mangor yn bodoli ar wahân i weddill Bangor fel ardal, yng ngeiriau Pete, a “siapiwyd gan y môr a’r llechi.” Arferai fod yn gasgliad bychan o dai, nes y dechreuodd y llongau llechi ddefnyddio’r porthladd. Ffrwydrodd y diwydiant adeiladu llongau yn y 19eg ganrif, ac yn fuan wedi hynny, adeiladwyd 12 stryd o dai fforddiadwy ar gyfer y gweithlu o gylch Stryd Ambrose.

 

Cawsai Hirael ei disgrifio fel cymuned “hunangynhwysol”, gyda siopau, tafarndai, cryddion, teilwriaid, a phobydd yn gwasanaethu gweithwyr a theuluoedd gweithwyr tair iard longau ar hyd y glannau.

 

Mae dylanwad Hirael yn pwyso’n drwm ar yr arlunydd lleol Pete Jones, ac mae’n mynegi’r dylanwad hwnnw yn ei arddangosfa ddiweddaraf ‘Y Bae’.

 

Dywed:

 

“Roedd ogla’r môr (a mwd yn ystod yr hafau poeth) yn gryf, ac yn ein hatgoffa o ba mor agos oeddan ni at y dyfnder.

 

“Ar lanw uchel, mae rhannau helaeth o Hirael yn is na lefel y môr ac yn wynebu bygythiad o lifogydd. Mae stôr o gyfeiriadau emosiynol a diwylliannol yn llywio’r gwaith. Mae atgofion o edrych allan i’r môr a’r gorwel yn amlwg yn y gwaith. Dwi wedi trio creu awyrgylch sy’n adlewyrchu fy nheimladau i tuag at yr Hirael a fu, a sydd bellach wedi diflannu. ”

 

Mewn cyfweliad diweddar ag Aled Hughes ar BBC Radio Cymru, disgrifiodd Pete y gweithiau fel “atgofion mewn lluniau” o “le sydd wedi newid cryn dipyn dros y blynyddoedd.”

 

Yn ddiweddar aeth Siân Gwenllian, sy’n cynrychioli’r ardal yn y Senedd, draw i’r arddangosfa:

 

“Er gwaetha’r ffaith bod Hirael wedi newid dros y blynyddoedd, mae’r ardal yn parhau i fod o bwysigrwydd hanesyddol enfawr. Ar un adeg roedd yn ganolfan o ddiwydiant morwrol ac roedd yn ganolog i waith y diwydiant llechi lleol.

 

“Straeon cymunedau fel Hirael sy’n bwysig eu cofio wrth i’r ardal gael ei dynodi’n safle treftadaeth y byd UNESCO.

 

“Yn weithwyr, a theuluoedd i weithwyr, y cymeriadau ydi asgwrn cefn llefydd fel Hirael, ac mae hynny’n amlwg yng ngwaith hiraethus Pete.

 

“Roedd darn yn y Liverpool Daily Post yn gofyn,‘Pwy allai beidio ag ateb galwad y môr o Hirael, ardal sydd a’i thraed yn nŵr y Fenai ac anadl Môr Iwerddon yn chwythu trwy’i strydoedd cul?’

 

“Mae’n amlwg bod Pete yn rhan o linach anrhydeddus o bobl Hirael sydd wedi ateb yr alwad honno.”

 

Ganwyd Pete Jones ym Mangor. Ar ôl astudio yn Ysgol Gelf Caer cwblhaodd radd mewn Celf Gain yng Ngholeg Celf a Dylunio Loughborough. Bu’n Nyrs Anabledd Dysgu am 30 mlynedd cyn dod yn arlunydd llawn amser yn 2016.

 

Bydd arddangosfa Y Bae yn Storiel Bangor rhwng 9 Hydref a 31 Rhagfyr.